Cuốn này nói về câu chuyện của những người trẻ tiếp nối bậc cha chú trong công cuộc soạn một cuốn Đại từ điển, ở đó có những góc nhìn rất riêng của công việc này, cũng như suy nghĩ của mỗi người ở mỗi vai trò khác nhau trong các công đoạn riêng để làm nên một cuốn từ điển đồ sộ.
Trước tiên thì mình thấy chủ đề của cuốn này khá mới mẻ khi nhắc đến một ngành nghề mà đúng là mình không biết tới và cũng không tưởng tượng được công việc này bao gồm những công đoạn nào: đó chính là việc soạn một cuốn đại từ điển. Đây không phải là một công trình có thể hoàn thành trong thời gian ngắn, mà nếu lạc quan nhất thì thời gian để hoàn thành phải được đếm bằng chục năm, đòi hỏi rất nhiều người tâm huyết bền bỉ kiên trì với nó. Trong câu chuyện này mở ra với việc hai người thuộc thế hệ cha chú là bác Araki và thầy Matsumoto chuẩn bị về hưu nên cần tìm kiếm một người kế tục công trình vĩ đại này, và họ đã tìm ra được anh chàng Majime (tiếng Nhật tên anh này nghĩa là chăm chỉ cần cù).
Anh Majime này khá đặc biệt, lúc mới đầu xuất hiện thì được khắc hoạ là người hơi “khác thường”. Sở thích của Majime là ngắm người ta đi thang cuốn, không ai bảo ai nhưng mọi người đều xếp hàng rất trật tự theo hàng lối, cho Majime cảm giác như những con chữ cũng đang xếp hàng trật tự để đợi đưa vào những mục phân loại khác nhau của quyển từ điển. Gần đây mình có thích thơ haiku (đã viết một bài ở về thơ haiku ở đây), cũng là một thể loại thơ rất ngắn chỉ gồm 17 âm tiết nhưng miêu tả rõ nét một lát cắt nào đó của cuộc sống dù rất nhỏ: tiếng ve kêu gọi mùa về, hoặc cảnh đèn đỏ khớp với cành hoa như hoa đang nở đỏ, v.v…, hình ảnh Majime đang ngắm nhìn thang cuốn ở đây cũng như vậy, những người chú ý vào những lát cắt chi tiết rất nhỏ của cuộc sống mới đủ tinh tế và thấy việc làm từ điển trở nên thú vị. Thế nhưng dần dần qua những câu chuyện về tình cảm của anh, về cách anh nhiệt tình với ngôn từ thì mình đọc mới hiểu được cách tư duy của anh, và dần dần bị cảm động bởi lòng nhiệt thành thuần khiết ấy.
Nghe cuốn này viết chỉ về việc làm từ điển thì có vẻ hơi khô khan, nhưng thật ra có rất nhiều câu chuyện nhỏ đan xen, về câu chuyện của một anh chàng hoạt bát nhưng thật ra sống rất nội tâm luôn để ý tới việc nhỏ, về câu chuyện của một cô nàng biên tập viên bị chuyển từ nơi khác đến và không tìm được cách hoà nhập, về câu chuyện tình yêu nhẹ nhàng, vân vân rất nhiều thứ mà chắc chắn mọi người đều có thể tìm được sự đồng điệu đâu đó trong các con chữ. Mình sẽ không viết quá nhiều về mấy chi tiết nữa vì sẽ lâm vào việc kể chuyện mất, nhưng thực sự khi đọc cuốn này mình có thể tưởng tượng ra một giọng kể chuyện rất trầm ổn từ từ bình tĩnh, kể lại câu chuyện xung quanh cuốn đại từ điển và những người xung quanh nó, để người nghe câu chuyện có thể cảm cùng được nhân vật theo dòng chảy đó một cách rất nhẹ nhàng.
Cuốn này thỉnh thoảng đan xen việc giải thích và suy tư xung quanh một vài từ vựng, mới thấy được việc làm từ điển cần nghiêm túc và tỉ mẩn như thế nào, và mình sẽ chỉ nhắc tới một từ ví dụ duy nhất mà mình thấy ấn tượng nhất. Có một đoạn trong truyện mọi người làm từ điển tranh luận về cách định nghĩa “tình yêu”:
Hãy thử gây ấn tượng khiến cho những người tra từ “tình yêu” cảm thấy yên tâm xem. Những người trẻ tuổi khi băn khoăn tự hỏi liệu có phải mình đang yêu người cùng giới tính với mình hay không thì sẽ giở Daitokai ra để tra từ “tình yêu”.
Tình yêu trong những quyển từ điển khác được định nghĩa là “tình cảm với người khác giới”, vậy còn những người đồng tính, vô tính hoặc lưỡng tính thì sao? Tác giả có viết, nếu như những người trẻ đang băn khoăn về bản thân mình, giở từ điển ra và cảm thấy tình yêu của mình cũng được bao hàm trong định nghĩa tình yêu, thì cuốn từ điển không chỉ đơn giản là nơi lưu trữ những định nghĩa khô khan về các từ vựng đang tồn tại, mà hơn thế nó là một lời động viên cổ vũ cho người trẻ ấy thêm niềm tin vào tình yêu của bản thân mình. Đọc tới đây mình mới thấy được sự vĩ đại của cuốn từ điển, quả thật mỗi khi mình tra từ điển thì đều coi nó là đúng, đi tranh cãi cũng hay trích dẫn từ điển, vậy nên nếu những người làm từ điển mà có tâm suy nghĩ tới người dùng như thế này thì mình sẽ vô cùng yên tâm để sử dụng cuốn từ điển đó, vì nó không chỉ là sự cô đọng của ngôn từ mà còn tràn đầy tình cảm.
Cuốn này không chỉ nhắc tới những từ vựng mà còn cả giấy: khối lượng của từng tờ giấy cũng quan trọng, rồi độ trơn nữa, và ngoài những con người nghiên cứu hàng ngày về cách dùng của từng từ ngữ, cân đo đong đếm xem từ nào nên cho vào từ điển từ nào mới từ nào đã quá cổ không cần thiết phải đưa vào nữa, thì còn có những con người nghiên cứu cách in ấn, có những con người nghiên cứu ra loại giấy đặc biệt chỉ giành riêng cho cuốn đại từ điển này sao cho người dùng có thể cầm trên tay một cuốn vừa nhẹ vừa dễ lật giở lại không bị nhoè mực sang mặt sau.
Cuốn này tên tiếng Nhật gốc là 舟を編む người đan thuyền, bản tiếng Việt dịch ra quá xuất sắc chuyển tải toàn bộ ý nghĩa: cuốn từ điển chính là con thuyền để đưa mọi người vượt qua bờ biển ngôn từ, người biên tập chính là người thêu dệt xây dựng lên con thuyền đó để mọi người có phương tiện. Mình đọc cuốn này bằng tiếng Việt vì lúc đó hơi chán đọc sách kiến thức nên muốn kiếm một cuốn nhẹ nhàng dễ đọc, và đúng là cuốn này rất dịu dàng trong ngôn từ, đọc xong mang lại một cảm giác rất thoải mái, chắc chắn phải cảm ơn người dịch đã dịch vô cùng cẩn thận. Cuốn này nhắc tới sự khác nhau và giải nghĩa của từng từ, bạn dịch đã cất công tìm được những từ tương tự trong tiếng Việt để biểu đạt nên mình đọc rất trôi không bị khúc mắc phải tra lại từ gốc một lần nào hết, các nét văn hoá riêng của Nhật cũng truyền đạt rất chính xác, nhưng do cuốn này ngôn từ mang ý nghĩa lớn nên có lẽ lúc nào đó mình cũng sẽ đọc lại bản tiếng Nhật để hiểu kỹ hơn những phần “chơi chữ” trong truyện.
Đọc xong cuốn này mình thấy cảm phục sự cẩn thận và kính nghiệp của những con người tham gia vào dự án khổng lồ này làm mình rất cảm động khi đọc, mới hiểu được nghề nào cũng có sự tinh tuý riêng của nó. Cuốn này khá ngắn, nhưng mình học được rất nhiều, ít nhất là về thái độ với công việc và thái độ với ngôn từ nên đánh giá khá cao.
Đánh giá chung