Vì một năm mới bớt khẩu nghiệp.
Đầu tiên là cuốn này nói về một khái niệm gọi là 正義中毒 (“trúng độc chính nghĩa”), nghĩa là luôn phản bác, phán xét người có hành động suy nghĩ khác với suy nghĩ của bản thân mình, mặc định ý kiến của mình mới là đúng đắn. Cả quyển này mình thấy có câu “đắt” nhất là giải thích lý do tại sao con người thích phán xét người khác, là do khi phán xét thì sẽ tăng dopamine gây phấn khích não, từ đó gây cảm xúc nghiện cái kích thích đó, nên lại càng đam mê phán xét người khác.
Xã hội loài người được xây dựng dựa trên điều cơ bản là sự gắn kết, nên bản năng con người là luôn loại trừ kẻ phản bội, kẻ lạc loài. Hơn nữa sử dụng mạng nhiều càng làm cho bản thân dễ rơi vào bẫy định kiến suy nghĩ theo bầy đàn. Bây giờ do thuật toán tìm kiếm và thuật toán hiển thị của các trang mạng, mình chỉ nhìn thấy được phần lớn là những tin tức xung quanh những gì mình hay xem, chỉ thấy những quan điểm tương tự bản thân, nên càng nghĩ suy nghĩ của mỗi một mình mình là đúng, các suy nghĩ lạ đều là sai. Lời khuyên là không nên phân định đúng/sai quá rạch ròi, và bình thường phải cố gắng hơn nữa để tiếp xúc thông tin đa nguồn, đa chiều.
Một trong số các nguyên nhân nữa dẫn đến việc nghiện phán xét mà cuốn này có nêu là do não càng ngày càng lão hoá, phần thuỳ trước trán (đảm nhiệm các chức năng nhận thức quan trọng của con người, như điều khiển cảm xúc, v.v..) càng ngày càng hoạt động không hiệu quả, nên càng khó tiếp nhận ý kiến trái chiều (thế nên Việt Nam mình có câu càng già càng khó tính cũng không phải hoàn toàn không có cơ sở khoa học). Để chống lại việc rơi vào tình trạng nghiện phán xét này thì phải rèn giũa thuỳ trước trán, bằng các cách: một là thử thách bản thân những điều mới, tránh để bản thân chỉ làm nhưng thứ đã quá quen thuộc, hai là cố gắng tạo khoảng trống thời gian dư giả để não có thời gian sắp xếp và tư duy, không nên lên kế hoạch hay làm các thứ quá sít sao.
Quan trọng nhất là rèn luyện năng lực siêu nhận thức (メタ認知), hiểu một cách đơn giản là phải nhận thức được nhận thức của bản thân, nghĩa là phải hiểu được hành động suy nghĩ của mình một cách khách quan. Ngoài ra thì phải hiểu được ý kiến của mỗi người, bao gồm cả bản thân mình không phải lúc nào cũng nhất quán, nên không thể đòi hỏi hôm nọ nói thế này thì sau này mãi vẫn sẽ như vậy, hơn nữa phải học cách chấp nhận sự tồn tại của ý kiến trái chiều, thay vì phản bác thì hãy cố gắng nhìn một cách khách quan để tìm ra điểm mà mình có thể học tập được.
Tựu chung lại thì dễ phán xét người khác là do cấu tạo của não là sẽ được kích thích khi chỉ trích người khác, để chữa thì phải tập nhìn bản thân mình một cách khách quan, chấp nhận mọi thứ không phải chỉ có đúng và sai, mà mỗi ý kiến đều có phần sai phần đúng.
Có một bài hát mà năm vừa rồi mình khá thích, là bài Habit của Sekai no owari, cũng nói về việc lúc nào cũng phân loại mọi thứ chỉ thu hẹp tầm nhìn của bản thân, bó buộc mình vào một chiếc hộp tầm thường vô hình, phải học cách chấp nhận mọi thứ không thể phân rõ vào loại nào, mà sẽ tồn tại những thứ mập mờ và tinh tế hơn thế rất nhiều. Lời bài hát này rất hay và nhiều triết lý, mình sẽ cố gắng không nói quá nhiều mà cố dịch để thể hiện ra điều tác giả nói, nhưng mà chỗ nào khó quá thì vẫn sẽ thêm chú giải 🙁
Habit – Sekai no Owari
君たちったら何でもかんでも 分類、区別、ジャンル分けしたがる
ヒトはなぜか分類したがる習性があるとかないとか
この世の中2種類の人間がいるとか言う君たちが標的
持ってるヤツとモテないやつとか ちゃんとやるヤツとヤッてないヤツとか
Tại sao các người cái quái gì cũng muốn phân loại, chia nhóm, ghép vào các khung phân biệt
Không hiểu sao con người hoặc là sẽ có thói quen phân loại mọi thứ hoặc không
Chính là các người lúc nào cũng nói trên thế giới có hai loại người
Kiểu người có tài và người không, kiểu người chăm chỉ và người không
隠キャ陽キャ？君らは分類しないとどうにも落ち着かない
気付かない本能の外側を覗いていかない？ 気分が乗らない？
Hướng nội, hướng ngoại? Nếu không phân loại thì các người không thể bình tĩnh được
Sao không thử ngó vào những gì ngoài cái bản năng không nhận ra ấy? Hay là không có hứng?
つまり それは そんな シンプルじゃない もっと 曖昧で 繊細で 不明瞭なナニカ
Tức có nghĩa là, chuyện ấy chẳng đơn giản thế đâu
Nó là một cái gì đó chẳng rõ ràng, còn mơ hồ và tinh xảo hơn rất nhiều
例えば持ってるのに出せないヤツ やってるのにイケないヤツ
持ってるのに悟ったふりして スカしてるうちに不安になっちゃったりするヤツ
Ví dụ như có người có tài nhưng không bộc lộ được, hay có người chăm chỉ việc nhưng kết quả chẳng ra gì
Lại có người vờ như mình có tài mải cười khẩy người khác để che đi nỗi lo lắng đang lớn dần trong lòng
所詮アンタはギフテッド アタシは普通の主婦ですと
それは良いでしょう？ 素晴らしいんでしょう？ 不可能の証明*の完成なんじゃない？
Cuối cùng thì ngươi là người có tài, còn ta chỉ là một người nội trợ bình thường
Thế được chưa? Tuyệt lắm phải không? Không phải là một “minh chứng cho sự bất khả thi” hoàn hảo hay sao?
不可能の証明* mình nghĩ đây là Probatio diabolica, nghĩa là chứng minh một cái gì đó không tồn tại. Tiếng Anh là Devil’s proof. Ví dụ có 2 mệnh đề ngược nhau “ma quỷ tồn tại” và “ma quỷ không tồn tại”. A không chứng minh được > B đúng (điều này dễ hình dung, không chứng minh được ma quỷ tồn tại nên chứng tỏ ma quỷ không tồn tại), nhưng hãy nhìn B cũng không đủ bằng chứng để chứng minh, vậy có thể suy ra A đúng? (nghĩa là do thiếu bằng chứng để chứng minh quỷ không tồn tại, nên quỷ tồn tại??? oh nooo~).
夢を持てなんて言ってない そんな無責任になりはしない
ただその習性に喰われないで そんなHabit捨てる度 見えてくる君の価値
Tôi không nói mấy câu kiểu “phải biết mơ mộng”, thuyết giảng mấy câu như vậy quá vô trách nhiệm
Chỉ là, đừng để bị cuốn vào những thói quen này, khi vứt bỏ được thói quen này, bạn sẽ dần nhận ra giá trị của bản thân
俺たちだって動物 こーゆーのって好物
ここまで言われたらどう？ 普通 腹の底からこうふつふつと
Chúng ta cũng chỉ là động vật thôi, nên mới hay thích làm những chuyện thế này
Bị nói đến đây thì cảm thấy thế nào? Thường thì có phải bắt đầu thấy tiếng máu sôi sùng sục rồi không?
俺たちだって動物 故に持ち得るOriginalな習性 自分で自分を分類するなよ
壊して見せろよ そのBad Habit
Chúng ta cũng chỉ là động vật, có những thói quen cố hữu, đừng tự mình tách biệt bản thân mình thế
Thử phá tan cái thói quen xấu đó xem nào
大人の俺が言っちゃいけない事言っちゃうけど
説教するってぶっちゃけ快楽 酒の肴にすりゃもう傑作
Đây là điều người trưởng thành như tôi không nên nói nhưng mà,
Thuyết giảng cho người khác vui thật đấy, lấy nó làm đồ nhắm rượu thì đúng là kiệt tác
でもって君も進むキッカケにりゃ そりゃそれでWin-Winじゃん？
こりゃこれで残念じゃん そもそもそれって君次第だし その後なんか俺興味ないわけ
Nhưng nếu nó là cơ hội để bạn tiến lên, thì không phải hai bên đều được lợi sao?
Kể cả thế thì cũng thật đáng tiếc, ngay từ đầu có tiến hay không vẫn là do bạn quyết định, về sau thế nào tôi vốn không hề hứng thú
この先君はどうしたい？ってヒトに問われる事自体終わりじゃないと信じたいけど
そーじゃなきゃかなり非常事態
Mấy người hỏi câu kiểu “sau này bạn định thế nào”, tôi muốn tin hỏi đến thế không phải là hết
Không phải thế thì nguy lắm rồi đấy
君たちがその分類された普通の箱で燻ってるからさ
俺は人生イージーモード ずっとそこで眠っててアラサー
Vì các người đang hun mình trong chiếc hộp tầm thường tự bản thân mình phân loại ra
Ở đó tôi là kẻ trạc tam tuần ngủ quên trong lựa chọn chơi trò chơi cuộc sống ở chế độ đơn giản nhất của mình
俺はそもそもスペックが低い だから足掻いて踠いて醜く吠えた
俺のあの頃を分類したら 誰の目から見ても明らか
“Thông số” của tôi vốn đã cùi, nên chỉ có thể vật lộn, vấp ngã và rên rỉ một cách khó coi
Nếu phân loại “tôi lúc đó”, thì ai nhìn cũng thấy rất rõ ràng
すぐ世の中、金だとか、愛だとか、運だとか、縁だとか
なぜ2文字で片付けちゃうの
Thế giới này, ví dụ như “tiền”, hay “tình”, hay “vận”, hay “duyên”
Tại sao đều gói gọn trong một con chữ
俺たちはもっと曖昧で 複雑で不明瞭なナニカ
悟ったふりして驕るなよ 君に君を分類する能力なんてない
Chúng ta vốn là một cái gì đó chẳng rõ ràng, còn mơ hồ và tinh xảo hơn rất nhiều
Đừng kiêu ngạo rằng mình đã giác ngộ, ngươi vốn chẳng có cái năng lực để tự phân loại bản thân mình
俺たちだって動物 こーゆーのって好物
ここまで言われたらどう？ 普通 腹の底からこうふつふつと
Chúng ta cũng chỉ là động vật thôi, nên mới hay thích làm những chuyện thế này
Bị nói đến đây thì cảm thấy thế nào? Thường thì có phải bắt đầu thấy tiếng máu sôi sùng sục rồi không?
俺たちだって動物 故に持ち得るOriginalな習性 自分で自分を分類するなよ
壊して見せろよ そのBad Habit
Chúng ta cũng chỉ là động vật, có những thói quen cố hữu, đừng tự mình tách biệt bản thân mình thế
Thử phá tan cái thói quen xấu đó xem nào
Mục tiêu của năm mới: bớt phán xét.